- Inleiding
Geschiedenis van het archief | Niet lang na zijn troonsbestijging in 1849 ontvangt Koning Willem III op Paleis Het Loo in Apeldoorn B.F. Baron van Verschuer, schoolopziener van het tweede district der Provincie Gelderland. Verschuer laat zich tijdens deze audiëntie ontvallen dat de kwaliteit van het onderwijs in Apeldoorn; in de directe omgeving dus van de koninklijke residentie, twijfelachtig te noemen is. De koning laat terstond een commissie instellen die moet zorgen dat er een school komt waarvoor hij zich niet hoeft te schamen. De commissie onder leiding van Jonkheer Ludolf van Bronkhorst, intendant van Het Loo, koopt met dat doel een stuk grond aan de Loolaan. De koninklijke architect H.F.G.N. (Henri) Camp, op dat moment nog geen dertig jaar oud, krijgt de opdracht een schoolgebouw te ontwerpen. Op 26 april 1851 wordt de eerste steen gelegd en een jaar later, op 3 mei 1852, opent koning Willem III de ‘School van Z.M. Koning Willem III’. Eén dag later worden de eerste lessen verzorgd en vanaf oktober 1852 wordt er ook avondonderwijs gegeven. Het bestuur van de school wordt in handen gelegd van een College van Regenten, waarin in de loop der jaren tal van adellijke heren en notabelen hun opwachting zullen maken. Voor de dagelijkse leiding is de hoofdonderwijzer verantwoordelijk. Als eerste ‘hoofd der Koningsschool’ wordt Dirk Christiaan Luca Neelmeijer (Ede, 1828) aangesteld. De regenten leggen verantwoording af aan de koning. Elk voorjaar sturen zij een door de hoofdonderwijzer geschreven verslag over het dan verstreken schooljaar naar de koning. Ook de benoeming van nieuwe leden voor het College van Regenten gaat altijd langs de majesteit. De nauwe band tussen de school en zijn naamgever blijkt ook uit de verschillende jubilea en feestelijke gelegenheden waarbij de school koninklijk bezoek mag verwelkomen. Een ander blijk van koninklijk betrokkenheid laat zich zien in verschillende brieven in het archief waarin koningin-moeder Emma of koningin Wilhelmina aandringt op toelating tot de school van kinderen van Apeldoorners die op het paleis of in de kroondomeinen werkzaam zijn of die anderszins diensten of goederen leveren aan Het Loo. Voor een duurzame financiering van de school wordt in 1854 met behulp van een startkapitaal van de koning een fonds in het leven geroepen.
In 1879, wanneer Willem III in het huwelijk is getreden met Emma van Waldeck Pyrmont, wordt de naam van de school aan de nieuwe situatie aangepast. Vanaf dan heet ze ‘School van Z.M. Koning Willem III en H.M. Koningin Emma der Nederlanden’. In 1893 neemt hoofonderwijzer Neelmeijer na 41 jaar afscheid. In datzelfde jaar wordt het schoolgebouw uitgebreid met een viertal lokalen en een gymzaal. Neelmeijer wordt opgevolgd door G. Overdijkink. Hij leidt de school tot zijn dood in 1914 en wordt dan opgevolgd door D. Fritsma. Vanaf het overlijden van koning Willem III in 1890 stuurt het College van Regenten zijn jaarlijkse rapportage naar regentes/koningin-moeder Emma en ook nadat Wilhelmina in 1898 de troon heeft bestegen, blijft de koningin-moeder als beschermvrouwe het eerste aanspreekpunt. Met de invoering van een nieuwe onderwijswet in 1920 dreigt de school financieel in de knel te komen. Uiteindelijk wordt dit opgelost door de school een uitzonderingsstatus te geven. D. Fritsma wordt in 1938 opgevolgd door J.M. Kerkmeijer. Een jaar later kondigt zich de Tweede Wereldoorlog aan. Op de Koningsschool worden alvast de geweren, die voorheen werden gebruikt voor de wapenexercitielessen, op zolder opgeborgen. Tegelijkertijd wordt de schooluniformpet afgeschaft. De bezettingsjaren betekenen voor de Koningsschool, net als voor andere scholen, een periode van grote veranderingen en onzekerheid. Lesmateriaal moet worden aangepast, allerlei gedragsregels worden aangescherpt en de liefde voor het koninklijk huis kan niet meer openlijk worden uitgedragen. Leerlinglijsten worden tegen het licht gehouden; of er geen joodse kinderen tussen zitten en onderwijzend personeel moet een niet jood-verklaring tekenen. Op het schoolterrein worden schuilloopgraven aangelegd. In 1944 wordt de school gevorderd door de Duitsers en moet voor de lessen tijdelijk naar een gebouw aan de Koningstraat worden uitgeweken. Die situatie duurt ook na de bevrijding op 17 april 1945 nog enkele maanden voort, want na de Duitsers trekken de geallieerden in het schoolgebouw.
In 1952 viert de Koningsschool zijn eeuwfeest. Datzelfde jaar wordt ook de eerste vrouwelijke leerling ingeschreven. Niet veel later, in 1958 besluit het College van Regenten de school op te heffen. Apeldoorn telt inmiddels diverse basisscholen die kwalitatief niet voor de Koningsschool onderdoen. Ook het voordeel dat er geen schoolgeld betaald hoefde te worden (Er was immers het meer dan een eeuw eerder opgerichte Koninklijke fonds) ging niet meer op, nu de leerplichtwet ook andere scholen daarvan vrijstelde. De regenten moesten erkennen dat de bestaansgronden van de school te mager waren geworden.
In 1960 werd er een doorstart gemaakt op een heel nieuwe basis: bosbouw. Er bleek behoefte aan met name lager bosbouwonderwijs en de regenten, die deze bestemming beoordeelden als ‘in de geest van Willem III’ maakten bereidwillig plaats voor een nieuw bestuur onder leiding van de opperhoutvester. Koningin Wilhelmina stemde in met de plannen en stond gebouw en grond af. Op 13 september 1960 startten 43 leerlingen met de eerste lessen op de Bosbouwtechnische School. Onder de nieuwe schooldirecteur W. Olthuis maakte de school een uitstekende start. Vanuit de verre regio kwamen leerlingen naar de Loolaan om het bosbouwvak te leren. Al snel bleek echter dat het oude schoolgebouw niet meer berekend was op de eisen van modern onderwijs. Aanvankelijk werden er noodvoorzieningen aangelegd, maar in de loop van de jaren ’60 gingen steeds meer stemmen op voor nieuwbouw. Het oude schoolgebouw werd gesloopt en in 1971 opende een spiksplinternieuwe school zijn deuren. |
| Verwerving | Het archief is in verschillende delen bij het Gemeentearchief en, na 2003, CODA Archief binnengekomen. Het eerste deel besloeg de periode 1851-1974 en werd in bewaring gegeven op 2 februari 1995 door de heer De Wit. Ergens in de jaren daarna werd een aanvulling binnen gebracht, wanneer precies en door wie, is onduidelijk. Overdrachtspapieren ontbreken. Tenslotte werd op 24 juni 2016 door de heer Willems, voorzitter van de Stichting Koningsschool Willem III, getekend voor een tweede aanvulling in de vorm van een klein aantal stukken. |
|
|
| Inhoud en Structuur |
| Bereik en inhoud | Het archief van de Koningsschool lijkt uit verschillende stukken administratie te bestaan. Delen daarvan zijn op een gegeven moment samengevoegd. Andere delen zijn verdwenen of wellicht ergens achtergebleven. Wanneer en hoe de delen in de gemeentelijke archiefbewaarplaats (nu CODA) zijn binnengekomen is maar tot op zekere hoogte te achterhalen. De laatste stukken, nog daterend uit de Koningsschool-periode, zijn toegevoegd in juni 2016 en werden tot die tijd bewaard bij het Kroondomein, wederom een bewijs van de nauwe banden tussen de school en het paleis. Met betrekking tot de eerder binnengebrachte delen brengt de correspondentie tussen gemeentearchivaris Chris Volkers en de heer P.E. de Wit van de Stichting School van Z.M. Koning Willem III en H.M. Koningin Emma der Nederlanden enige opheldering. In december 1994 (akte van overbrenging getekend op 2 februari 1995) werd er door De Wit bij het gemeentelijk archief een aanvulling op daar reeds aanwezig archief in bewaring gegeven. Dat reeds aanwezige deel zou daar zijn gedeponeerd door een oud-directeur van de Bosbouwtechnische School (waarschijnlijk W. Olthuis) Van dat al aanwezige archiefdeel werd een ‘summiere inventaris’ gemaakt. Complicatie is dat één van de stukken in dit archief op zijn beurt ook weer een inventaris is, namelijk van archief van de Koningsschool dat in 1953 werd aangetroffen in een safe-loket van de Rotterdamsche Bank in Apeldoorn. Van de in deze oude inventaris genoemde stukken is er in archief 121 slechts één aangetroffen: de koopacte van het perceel in 1851. Het zou kunnen dat alleen deze akte zijn weg heeft gevonden naar de archiefbewaarplaats, maar waarschijnlijker is dat de aangetroffen akte een tweede exemplaar is en dat alle stukken die in 1953 in het safe-loket werden aangetroffen zich (nog) buiten het in CODA bewaarde Koningsschool-archief bevinden.
Duidelijk is dat het merendeel van de stukken in dit archief oorspronkelijk is gearchiveerd door het College van Regenten. Er is relatief veel correspondentie met het koninklijk huis, veel stukken ook met betrekking tot benoeming van onderwijzend personeel. Vanzelfsprekend klinken ook de stemmen van de hoofdonderwijzers veelvuldig door. Zij stelden immers de jaarverslagen en andere jaarstukken op, waren betrokken bij de benoeming van personeel en organiseerden de jubileumvieringen. Omdat het echter niet het archief is van de hoofdonderwijzer zelf, komen we over de dagelijkse gang van zaken in de school alleen ‘tussen de regels door’ meer te weten. |
| Selectie | Omdat het archief van de koningsschool onvolledig is en onevenwichtig van samenstelling, is er voor gekozen om bij de selectie terughoudend te werk te gaan. Er zijn dan ook weinig stukken buiten het archief gehouden en voor vernietiging aangemerkt. De stukken die wel vernietigd werden betroffen bankafschriften, dubbele stukken, oude omslagen, enveloppen, e.d. Uit de oudste periode (tot begin 20e eeuw) zijn sowieso geen stukken vernietigd. Hetzelfde geldt voor de oorlogsjaren 1940-1945. Nietjes en paperclips en plastic insteekhoezen zijn eveneens uit het archief verwijderd. |
| Aanvullingen | Het is niet uitgesloten dat er ook in de toekomst een aanvulling van dit archief wordt overgebracht. Daarbij kan het gaan om archief van na 1976, maar het zou ook kunnen dat er nog archivalia uit vroegere jaren opduiken. |
| Ordening | De verschillende archiefdelen zijn geordend in een min of meer klassieke inventaris waarbij binnen de verschillende rubrieken een chronologische volgorde is aangehouden. De inventaris is verdeeld over twee archiefblokken. Het grootste bevat het archief van de 1e Koningsschool (1851-1960); het andere, kleinere blok het archief van de Bosbouwtechnische School (1960-1976). Van de oorspronkelijke volgorde waarin de archivalia werden aangetroffen in de archiefbewaarplaats is een plaatsingslijst bewaard. Deze diende voorheen ook als toegang in het Archiefsysteem en was ook ingevoerd in Atlantis. Ook die oude plaatsingslijst viel overigens in twee delen uiteen: nummers 1 t/m 19 bevatten materiaal van de Koningsschool, de nummers 20 t/m 37 materiaal van de Bosbouwtechnische School. Voor zover de stukken qua omvang in een archiefdoos (type 169; de zogenaamde ‘Amsterdamse doos’) pasten zijn ze op nummervolgorde verpakt. Enkele stukken met een afwijkend formaat zijn in grote, platte dozen opgeslagen. |
|
| Voorwaarden |
| Voorwaarden voor raadpleging | Het archief is geheel openbaar, met uitzondering van inventarisnummer 473 dat vanwege de privacy niet vóór 1 januari 2024 openbaar wordt. |
|
| Verwant materiaal |
| Verwante beschrijvingseenheden | In verschillende archieven en collecties die in CODA Archief bewaard worden, bevinden zich stukken die betrekking hebben op de Koningsschool/ Bosbouwtechnische School. Klik hier voor een overzicht. In de Topografisch Historische Atlas van CODA Archief, online toegankelijk via de CODA Beeldbank, bevinden zich diverse afbeeldingen van de Koningsschool. |
| Publicaties | Met betrekking tot de Koningsschool zijn de volgende publicaties bekend: - Dick Bakker (samenstelling) Koninklijk in het groen 1852-2002. 150 jaar Koningsschool in Apeldoorn (Apeldoorn 2002) - J.F.Chr. de Roos, Apeldoorn en een Koningsschool (19??) - J.M. Kerkmeijer, 1852- 1952. School van Z.M. Koning Willem III en H.M. Koningin Emma der Nederlanden (Apeldoorn 1952) - F.W. Burger, ‘De Nieuwe Koningsschool aan de Loolaan’, Nederlands bosbouwtijdschrift nr. 43 (1971) 177-179 - J. Erftemeijer, ‘30 jaar oud leerlingen vereniging en 150 jaar Koningsschool/Bosbouwtechnische school te Apeldoorn’, Nederlands bosbouwtijdschrift Jg. 74, nr. 1, (januari/februari 2002) 25-28 - Elze Luikens, ‘Kunstschilder Riem Vis als 'teekenmeester' op de Koningsschool’, Oud Apeldoorn Actueel; jg. 22, nr. 4 (2015) 24-25 - ‘Neelmeijer, Dirk Christiaan Luca’, in P.C. Molhuysen en P.J. Blok (red.) Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek |
|
| Verantwoording |
| Datering van de beschrijving | Stefan Rutten, Apeldoorn 28 augustus 2017 |
|